Theo thông tin trên báo Sài Gòn Tiếp thị ra ngày hôm nay (20.2), bộ Công thương vừa mới có tờ trình lên Chính phủ đề án thiết kế tổng thể thị trường điện cạnh canh và tái cơ cấu ngành điện. Đề án đề nghị trước mắt tách khâu sản xuất - truyền tải ra khỏi tập đoàn Điện lực. Trước hết để hình thành các tổng công ty phát điện, để cùng tham gia, cạnh tranh bình đẳng trên thị trường điện, được thiết kế theo mô hình “chào giá theo chi phí” (Cost Based Pool - CBP)…ngay trong năm nay.
Nhưng ngay sau đó, trong một văn bản gọi là góp ý cho đề án này, Tập đoàn Điện lực Việt Nam EVN đã có những phản ứng mạnh mẽ vì lý do cho rằng, những đề xuất tái cơ cấu ngành điện trong đề án này không phù hợp, có khả năng dẫn đến thu hẹp EVN, khiến tập đoàn này không còn là tập đoàn kinh tế mạnh như chủ trương của nhà nước…
EVN còn tỏ ra làm mình làm mẩy cho rằng, nếu tách các nhà máy điện ra khỏi EVN thì các nhà máy này chưa đủ uy tín, năng lực để đi kêu gọi các tổ chức tài chính trong và ngoài nước cho vay những khoản tiền lớn, đầu tư cho các công trình nguồn; rồi các nhà máy mới thì lại không đủ kinh nghiệm, năng lực đầu tư…Khâu truyền tải tách ra thì EVN cũng “lo” là không ai thu xếp đủ vốn để đầu tư. Cho nên tập đoàn này mạnh dạn “đe” là Việt Nam sẽ đứng trước nguy cơ mất an ninh năng lượng, rồi không ai lo cung điện cho đồng bào vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo…
Trở lại với đề án của Bộ Công thương, theo nguồn tin của VietNamNet, Cục Điều tiết điện lực (ERAV) - cơ quan thuộc bộ này đã trực tiếp xây dựng và hoàn chỉnh đề án đã đề xuất lựa chọn mô hình “chào giá theo chi phí” (Cost Based Pool-CBP) cho thị trường điện cạnh tranh sẽ đi vào hoạt động trong tương lai của Việt Nam. Đây là mô hình hoạt động dựa theo nguyên tắc thị trường toàn phần và điều độ tập trung, trong đó, các đơn vị phát điện tham gia chào giá cho toàn bộ công suất đã sẵn sàng.
Cơ quan vận hành thị trường và hệ thống điện (không thuộc EVN) sẽ căn cứ vào các bản chào để sẽ lập lịch huy động các nguồn điện theo chi phí tối thiểu, xếp theo mức giá tăng dần.
Có thể nói, mô mình này là phù hợp nhất với các nước đang phát triển nơi có hạ tầng ngành điện chưa phát triển cao như Việt Nam, nhu cầu điện tăng cao trong khi dự phòng luôn ở mức thấp, thậm chí nhiều năm gần đây dự phòng phát điện là bằng 0.
Một số chuyên gia về điện năng cho rằng, mô hình CBP đáp ứng các yêu cầu: duy trì giá điện ổn định, có khả năng nâng cao hiệu quả trong sản xuất, kinh doanh điện; hạn chế lũng đoạn thị trường và có khả năng phát triển lên thị trường bán buôn điện cạnh tranh trong tương lai...
Một kế hoạch chia nhỏ, xé lẻ như vậy cho dù rất hợp lý và đúng đắn nhưng làm sao có thể khiến cho lãnh đạo tập đoàn EVN vui vẻ?
Nếu đề án này được chuẩn y, việc tái cơ cấu sớm thực hiện thì hiển nhiên EVN sẽ mất đi vị thế độc quyền, từ chỗ là một tập đoàn lớn trở thành một doanh nghiệp hạng trung trong hệ thống điện. Cho nên dễ hiểu vì sao EVN lại có những phản ứng như vậy.
Thậm chí, tập đoàn này còn cho rằng, những đánh giá của đề án về EVN như: “ …nắm và chi phối hầu hết các khâu trong quá trình dây chuyền sản xuất - truyền tải - phân phối nên không thể minh bạch hoá được chi phí từng khâu; hoạt động của ngành điện kém hiệu quả, cản trở việc chuyển sang cơ chế thị trường…Tình trạng cắt điện lan tràn, không có kiểm soát và không rõ mục đích, đặt lợi ích doanh nghiệp lên trên lợi ích quốc gia” là những đánh giá không phù hợp với thực tế (?), dẫn đến đề xuất tái cấu trúc ngành điện bất hợp lý, giảm sức mạnh đầu tư của EVN...
